Животные и природа

Наурызым мемлекеттік табиғи қорығы ЮНЕСКО-ның келесі тізімдерге енгізілген: - Дүниежүзілік табиғат мұрасы. - Рамсар тізімі.

Өсімдіктердің алуан түрлілігінің маңызы табиғатта, адам өмірінде және өндірісте зор. Өсімдіктің табиғи ортасындағы маңыздылығы: - фотосинтез процесі жүргізгенде, өсімдіктелер жерде өмірдің дамуы, гүлденуі үшін маңызлы рөл атқарады; - өсімдікке жататын микроорганизмдерге, топыраққа, жануарлар дүниесіне пайдалы; - әртүрлі тамақтық өнімдерді, техникалық және дәрілік шикізатты, құрылыс материалдарын өндірудің негізгі көзі болып табылады; Адам өмірінің маңызға ие өсімдікне: - бөлмеге таза ауа мен хош иіс береді; - денсаулықты сақтауға көмектеседі; - отбасының қаражатын үнемдеуге көмектеседі; - құнарлы жерлерді құм басудан қорғайды.

Қазақстанның аумағы 2 724 900 км². Қазақстан аумақтың шығысқа-батысқа қалыңдығы — шамамен 3 мың км, солтүстік-шығылды — шамамен 1,6 мың км.

Отамалы кезінде күннің ұзаруы, жердің жылуы және көктің шығуы жасалу белгілері болуы мүмкін. Отамалының қазіргі күнтізбе бойынша нақты қай айда болатыны туралы пікір әртүрлі.

Наурызым мемлекеттік табиғи қорығының құрылуы табиғи жағдайда сирек кездесетін, бірегей табиғат кешендерін, жануарлар мен өсімдіктер әлемін сақтауға арналған. Қорық аумағы үш телімнен тұрады — Науырзым, Тірсек және Сыпсын.

Жаңбырдың түсуіне әсер ететін факторлар мыналар болуы мүмкін: - Жағдай. - Ұшақ. - Ғалымдық.

Тоқылдақтардың ұясы — ағаш жоңғаларынан жасалған қуыстар. Көбінесе тоқылдактар ұяларды көбею кезінде жасайды, бірақ кейбір түрлері олардың қызметтері бөлек болады.

Тышқандардың пайдасы: - Тышқаннан жасалған тағамдар асқазан ауруларына қарсы қолданған. - Ежелгі Египетте тек мысықтарды ғана емес, тышқанды да бальзамдаған екен.

Табиғатты қорғау шараларының тиімділігі табиғи ортаға келтірілген зиянды әсерді жоюдан гөрі оны болдырмау сипатында болуымен байланысты. Табиғат қорғаудағы жобаланатын және жоспарланатын шаралар кешені адамдардың денсаулығын қорғап, қоршаған ортаны қорғайтын қалыпты талаптардың сақталуын қамтамасыз етуге, қоршаған табиғи ресурстардың жағдайын жақсартудан, табиғат ресурстарын үнемдеуден және неғұрлым толық пайдаланудан барынша тиімді экономикалық нәтиже алуды көздейді.

Қазақ халқының дәстүрінде жыл санаудың 12 жылдық циклі ерекше орын алады. Қазақ халқынша жылдар 12 түрлі жануардың атымен аталады: 1-жылы — тышқан; 2-жылы – сиыр; үшінші – барыс; төртінші — қоян; бесінші — ұлу; алтыншы — жылан; жетінші — жылқы. Бұл жылдардың жартысы үй жануары, қалғаны — түз тағысы.

Қыс мезгілінің ерекшеліктері: - күн суық, қар жауып, аяз болып, ағаштарға қырау тұрады; - адамдар ауа райына сай жылы киімдерін киеді; - қысқы ойындар — қар лақтыру, шанамен ойнау, шаңғы тебу, конькимен сырғанау, қардан аққала жасау.

Каспий теңізінің экологиялық мәселелері мыналарды қамтиды: Су деңгейінің көтерілуі. Су, ауа және топырақты ластану Мұнай мен газ өндірісі Каспий теңіздің экологиясының жағдайы әртүрлі себептермен өзгеруі мүмкін.

Қазақстанның табиғат зоналары: Орман-ортанды зонасы. Орман. Ортаңғы орманды-ортандық зонасы. Қарақұмды орман.

Өзбекстан табиғи ресурстарға бай, олардың ішінде: - су; - өзендер; - жер. Өзбекста ауа райының 7,6% жер аумағында орналасқан.

Арал теңізінің экологиялық жағдайы 1960 жылдардан бастап азайтылды, бұл теңіздің суының азайуына, оның фаунасы мен флорасының жойылуына және топырақтың тұздануына әкелді. Арал теңізіне қарқынды әсер етуші факторлар: - жерді игерудің агротехникалық шараларын сақтамау; - суды өте көп қажет ететін күріш, мақта дақылдарын барынша көбейтіп жіберу; - табиғат ресурстарын пайдалануға жіберілген қателіктер мен оны меңгерудің ғылыми тұрғыдан негізделмеуі.

Күз мезгілінде балалармен келесі тақырыптарды талқылауға болады: күз мезгілдің атауларын, оның ерекшеліктерін ұғындыру; табиғатта болатын өзгерістер туралы және күздегі ауылшаруашылық еңбек түрлері туралы білім беру; жеміс-жидек, көкөністерді жинау; жапырақтардың түсі мен түрі; көкөніс, жеміс, қызыл аспа, алма, асқабақ, сәбіз, жидек, жидек-құс, алыстағыш, тұзды жидек.

Күкірт ангидриді (күкірт оксиді) — жоғары қауіпті зат. Ол ағзаның жүйке, бүйрек және бауырға зиянды.

Қазақстанда арқардың алты түрі кездеседі: - Алтай арқары; - Қызылқұм арқары (ел аумағынан ХХ ғасырдың ортасында жойылған); - Тянь-Шань арқары ; - Солтүстік Қазақстан арқары, Сарыарқа арқары немесе Қаратау арқары деп те аталатын Қаратау баурайында кездесетін арқар түрлері; - Үстірт арқары — Қаратаудың солтүстігіндегі тауларда кездесе ді.

Тоқылдақтардың оннан аса түрі бар. Олардың негізгілері: қара тоқылдақ (Dendrocopos martius); үлкен ала тоқылдак (Dendrocopus major); кіші ала тоқылдаг (D. minor); жасыл тоқылдакт (Picus viridis); сары тоқылдақтың бірнеше түрі (Dryocopus); тоқылдағыш (Sphyrapicus).

Үкі (Bubo bubo) — жапалақ тәрізділер отрядына жататын ірі жыртқыш құс. Қазақстанда Шығыс, Оңтүстік-шығыс және Орталық Қазақстанның жазықтары мен тауларын, Бетпақдала, Арал, Маңғыстау және Еділ-Жайық аралығын мекендейді.