Мөде қаған қандай билеуші болған?

Мөде (Маодунь) қаған (ж.ж.с.д. 228–174) — ғұн (қытайша хунну) империясының негізін қалаушы 34. Қытай жазбаларында оның есімін «Маудун», ал билік лауазымын «чәниүй» деп атайды 3. Чәниүй атауының жеке сөз ретінде не мағына беретіні күнге белгісіз, ал лауазым ретіндегі мағынасы ғұндар үшін ортағасырлық түркілердің «Қаған» дегенімен мәндес 35. Қазіргі тарихшылардың чәниүйді «тәңірқұт» деп аударады 4.

Мөде шамамен 18-19 жасында, ж.ж. с. д. 209 жылы, әкесі Тумәнді өлтіріп, ғұн хандығының тағына отырып, өзін ғұн елінің дара билеушісімен деп жариялайды 234. Содан кейін көп ұзамай шығыста дунху, батыста жыужы (юечжи), терістігінде хуниүй, чуйшы, динлиң, гыгун және шыңли, оңтүстігінде лыуфаң, бай — иән секілді елдерді жаулап алып, шағын ғұн хандығын Шығыста теңдесі жоқ далалық ұлы империяға айналдырады 123.