Шар найзағай — ауада қозғалатын немесе қалықтап тұратын, жарқырайтын сфера. Адамдар оны жиі от немесе электр шары ретінде сипаттайды. Құбылыс танымалдығына қарамастан әлі күнге дейін ғалымдар үшін құпия болып қала береді және ол туралы аңыздардың саны жыл сайын артуда. Интернетте от шарының шынайы деп мәлімделген фотосуреттерін кездестіруге болады, бірақ олардың көбі тексергенде «фотошоп» болып шығады. Шар найзағайлардың пайда болу табиғаты қандай? Бұл не өзі? Бүгін біз бұл тылсым құбылыс туралы ең қызықты фактілерді жинап, олардың көмегімен мәселені түсінуге тырысамыз.

Шар найзағайлар туралы фактілер

• Шар найзағайдың пайда болуын және құрамын түсіндіретін расталған физикалық теория әлі жоқ (барлығы 400-ге жуық гипотеза ұсынылған). От шар электрондар мен иондалған иондардан тұрады деген болжамдар бар. Кейбір ғалымдар найзағайдың пайда болуы жер қыртысының жарылған жерлерінен шығатын электрмагниттік толқындар ағынымен байланысты деген пікірге ие. Жер беті тербелгенде (жер сілкінісі немесе кішігірім жер асты дүмпулері кезінде) бұл ағындар атмосфераға ұмтылып, жарқыраған сфераларды құрайды.

• Зерттеудегі қиындықтар шар найзағайдың сирек және кенеттен пайда болуымен байланысты. Сондықтан ғалымдар осы уақытқа дейін куәгерлердің айғақтарын қайталай алмады және найзағайдың қасиеттері бойынша толық бақылау және өлшеу жұмыстарын жүргізе алмады.

• Найзағай кезінде жиі күн күркірейді, бірақ оның пайда болуының ауа райымен еш байланысы жоқ.

• Шар найзағайды жасау зертханада мүмкін емес деуге болады: мамандардың қолынан қасиеттері бойынша түпнұсқаға болар-болмас ұқсастығы бар жарқырайтын нысандар жасау келді. Шар найзағайлар сырт қарағанда плазмалық нысандарға ұқсайды. Олар зертхана жағдайларында ұзақ уақыт бойы бола алмайды.

• Әдетте шар найзағайдың өлшемін қырыққабат қауданымен салыстыруға болады, бірақ сонымен бірге өлшемі миллиметрден бірнеше метрге дейін жететін түзілімдердің бірлі-жарым дәлелі бар. Найзағайлар пішіні бойынша әртүрлі болуы мүмкін: дөңгелек, алмұрт тәрізді, сақина тәрізді, эллипсоидтық немесе басқа.

• Ярославль ғалымы Александр Григорьевтің зерттеулері бойынша шар найзағайлар бірнеше секундтан бірнеше сағатқа дейін өмір сүреді және өзінің тіршілігін әртүрлі жолдармен аяқтайды: жарылады, өшеді, тікелей жерге немесе қандай да бір өткізгішке разрядталады.

• Шар найзағай жарықтығының деңгейі күңгірттен өте қарқындыға дейін өзгереді. Жылдамдығы да тұрақсыз: минутына бірнеше сантиметрден секундына ондаған метрге дейін жетуі мүмкін.

• Нысандардың түсі де әртүрлі болуы мүмкін: ақ, сары, жасылдау және тіпті жартылай мөлдір болуы мүмкін.

• Шар найзағай қаупі туралы ақпарат әртүрлі: куәгерлердің кейбірі шарға тиген кезде тіпті күйік алмағанын айтса, басқалары шардың шөпті өртеп, адамдарды өлтіргенін көргенін айтады.

• Найзағай әдетте жер бетінен бір жарым метрге дейінгі қашықтықта қалықтайды. Бірақ ол одан бірнеше шақырым қашықтыққа алыстауы мүмкін.

• 1963 жылы АҚШ-та шар найзағай ұшақтың ішіне кіріп, жолаушыларға немесе салонға ешқандай зиян келтірмей ғайып болды.

• Саратов және Волгоград облыстарының шекарасында орналасқан Медведицкая тізбегі аномалия белдемі болып саналады. Бұл — планетадағы шар найзағайлар ең жиі пайда болатын жер.